Wat is braille en hoe lees je het?

Het leven van blinden en slechtzienden is soms best lastig. Ze kunnen vaak niet zomaar meedoen is het reguliere onderwijs als ze blind zijn geboren. En als ze volwassen zijn, zijn dingen zoals verkeersborden lezen onmogelijk. Niet omdat blinden en slechtzienden minder slim, handig, intelligent of capabel zijn, maar omdat onze wereld is ingericht voor mensen met goed zicht. Met mensen die blind of slechtziend zijn, wordt amper rekening gehouden. 

Daar probeerde Fransman Louis Braille in het begin van de 19e eeuw verandering in te brengen. Braille werd op zijn derde blind en verbleef in een blindeninstituut in Parijs. Daar ontwikkelde hij een schrift waar je geen zicht voor nodig hebt: het braille. 

Zes voelbare punten

Het braille-alfabet is opgebouwd uit ‘cellen’. Een cel kan bijvoorbeeld een letter, een getal of een leesteken zijn. Elke cel bestaat uit zes braillepunten die wel of niet gebruikt worden. Een braillepunt die gebruikt wordt, is voelbaar voor de lezer. 

Met zes bruikbare punten ontstaan er 63 mogelijke combinaties: 26 letters, 34 leestekens, 1 combinatie om een hoofdletter aan te geven, 1 combinatie om permanente hoofdletters aan te geven, en 1 cijfercombinatie (die de volgende letters in cijfers verandert). Braillepunt 1 maakt een ‘a’, braillepunt 1 en 2 maken ‘b’, braillepunt 1 en 4 maken ‘c’, enzovoort. Een spatie wordt aangegeven met een lege cel.

Hoe lezen blinde mensen braille? 

Het puntjesschrift maakt het voor blinden en slechtzienden mogelijk om teksten te lezen. Daarvoor gebruiken ze hun vingers. Of om precies te zijn: het fijngevoelige deel van hun vingertoppen. Door met hun vingers over de cellen te gaan, voelen en herkennen ze de puntencombinaties.  

Een blind kind dat braille leert, begint met de individuele letters, cijfers en leestekens. Net zoals jij hebt leren lezen. Op dezelfde manier waarop jij van letters woorden leerde maken, en van woorden zinnen, en van zinnen verhalen, zo leren blinden dat ook met het brailleschrift. 

Mensen die langere tijd oefenen met het puntjesschrift, ontwikkelen extra gevoelige vingertoppen. Hierdoor kunnen zij hun vingers steeds sneller over series cellen bewegen om een woordbeeld te vormen. Dat betekent dat ze niet meer “b-r-a-i-l-l-e” lezen, maar in één keer het woord “braille” in zijn geheel lezen. Net zoals jij woorden in hun geheel leest. 

Het moge duidelijk zijn: blinden lezen braille voor een groot deel op dezelfde manier als zienden visueel schrift lezen. Maar dan met hun vingers, in plaats van hun ogen.

Braille leren met goed zicht

Iedereen kan braille leren. Ook mensen met volledig zicht. Het visueel leren lezen en schrijven van de 63 tekens werkt hetzelfde als bij elke andere taal. Dat is niet zo moeilijk. Maar het voelend lezen van een brailletekst: dat is een ander verhaal. 

Om snel en goed braille te kunnen lezen zoals een blind persoon dat doet, moet je namelijk extra gevoelige vingertoppen ontwikkelen. Dat is mogelijk, maar het kost veel tijd en oefening. Dit is dan ook de grootste uitdaging voor mensen die op latere leeftijd blind worden.

Steeds minder braille-lezers

Die grote uitdaging is één van de redenen dat er steeds minder mensen zijn die braille lezen. In 2009 waren er van de 200.000 mensen in Nederland met een visuele handicap (blind of slechtziend) slechts zo’n 3.000 die het puntjesschrift gebruiken, volgens Genootschap Onze Taal. Omdat er steeds minder kinderen blind geboren worden, zijn er steeds minder mensen die braille van jongs af aan leren. En ondanks dat er steeds meer blinde ouderen zijn (omdat we gemiddeld steeds ouder worden), nemen die ouderen dus vaak niet de moeite om op hun oude dag nog een nieuwe taal te leren. 

Braille in verschillende talen

Braille is een internationale taal. Hetzelfde schrift wordt dus in alle talen gebruikt, ook in talen die van zichzelf een ander alfabet gebruiken, zoals het Chinees, Arabisch of Russisch. In het Arabisch wordt braille van rechts naar links geschreven. Zelfs wiskundige formules en bladmuziek kunnen in het puntjesschrift geschreven en gelezen worden! 

Natuurlijk verschillen de standaarden wel van plek tot plek. De Nederlandse ‘a’ (braillepunt 1), is hetzelfde in het Engels en Frans. Maar het Chinees heeft bijvoorbeeld geen ‘a’ in hun alfabet. Daar staat braillepunt 1 dus voor iets anders. Maar het schrift is overal op de wereld hetzelfde. 

Braille op de computer en smartphone met een brailleleesregel

Braille is dus een schrift dat al voelend gelezen wordt. Je zou denken dat dat een probleem oplevert als je een digitale tekst wil lezen. Een krantenartikel op je computer, of een socialmediabericht op je telefoon kun je lastig voelen. Maar daar is iets op bedacht: de brailleleesregel. 

Een brailleleesregel is een apparaat dat je aansluit op je laptop, computer, tablet of telefoon. Dit apparaat zet de tekst op je scherm om in braille. Op een brailleleesregel is meestal ruimte voor 40 cellen. Met het apparaat kunnen dus 40 tekens gelezen worden. Daarna moet je doorscrollen naar de volgende 40 cellen. Op die manier kunnen blinden en slechtzienden ook deze blog goed lezen!

Een brailleleesregel gebruikt vaak achtpuntsbraille, in plaats van de standaard zespuntsbraille. Daarmee wordt het aantal mogelijke combinaties uitgebreid van 63 naar 255 (exclusief spatie). Hiermee kun je extra leestekens maken, maar ook pijltjes en Griekse letters. Daarnaast kan je op veel brailleleesregels ook het puntjesschrift typen met behulp van 8 knoppen (voor elke braillepunt één).

In onderstaande video kun je zien hoe je een brailleleesregel in de praktijk gebruikt:

Webdesign voor blinden en slechtzienden

Een brailleleesregel werkt alleen als een website of app goed ontworpen is. De online tekst moet zo gecodeerd zijn dat het apparaat precies weet welke tekst een titel is, of een onderschrift, knop, of link. Ook moeten afbeeldingen voorzien zijn van een goede omschrijving. Dan kan een brailleleesregel deze omschrijving ‘voorlezen’ aan de gebruiker. 

Helaas wordt ook op dit gebied vaak nog geen rekening gehouden met blinden en slechtzienden. Veel websites, blogs en apps zijn voor braillelezers een onleesbare warboel. Maar er is hoop. Er is een beweging van organisaties, redacteuren en webdesigners die aan ‘inclusief ontwerp’ doen. Zij houden expliciet rekening met mensen die apparaten zoals een brailleleesregel gebruiken.